Өр ақын – Өтежан

Күләш апайды тұңғыш көруім. Сөзі де, өзі де нағыз асыл жан екен. Жас кезін­де, тіпті, көрікті болған-ау. Өтекеңе наз­дана қарайды, ақынға әлі де ғашық, баладай баптайтыны аңғарылады. Кезінде марқұм Тоқаш, Мұқағали, Төлеужан, Асқарлармен бірге жүрген Өтеағаңның жайнаған туы жығылмай, ортамызда аман-есен таудай боп отырғаны – осы Күләш апайдың ар­қа­сы екен-ау, деген ой түйгем сонда. Әрине, сөйлеуші – Өтеағаң, тыңдаушы – біз. Арғы-бергіден сөз тарт­қан шайыр­дың өзіміз күткен «жындылы­ғын» көре алмадық. Әншейінде қисық-қыңыр сөйлейтін Өтеағаң сол жолы бізді ақыл-парасатымен, орнықты­лығымен тәнті етті. Алдына келген қойдың басына қол жайып, бата беріп жатпады, бірақ қаза­қылықпен бәрімізге үлестіріп, ауыз ти­гіз­ді. Сол отырыста Зайда ханым әуелете ән салып, Жұмағамнан қалған асыл тұяқ – Айкүні өзі шығарған орысша өлеңін оқыған. Бәріміз де өлең оқығанбыз, бірақ Өтеағаң, жұрт жалынса да, өлең оқымай қойды. «Өлеңді жатқа оқу керек, жаттал­маған өлең – өлең емес» дегені есімде. Сол жолы қаламгер Құрал Тоқмырзиннің Өтеағаңды қаралап жазған бір мақаласы сөз болып, Күләш апай Құрал ағамызға ренжігенде, Өтеағаң «Күлеке, мен сенің орныңда болсам, қайта Тоқмырзинді қонаққа шақырар едім» деп керісінше кесіп-пішкен. Соның бәрі күні кеше болған сияқты еді. Күләш апайдай жары бар Өтеағаң әл-әзір өлмейтіндей көрінген. Өлмес те ме еді…
…Күләш апайдың көзі кеткен соң-ақ Өтеағаңның иығы түсіп, жағы суалып, жүдеп сала берді. Қанша жерден сал-серілігіне басып, Сомбреро шляпасын сындыра киіп, үшкіл бас тақалы туплиін тастамаса да, күтімі біртін-біртін кете бас­тады. Баяғы отырыстан кейін ұмытпапты, қарсы кездескен сайын «Газетіңе менің өлеңімді неге шығармайсың? Әлде, өлге­нім­ді күтіп жүрсің бе? Өлген соң бәрібір шығарасың» дейтін.
Өтеағаңның Саят деген жалғыз баласы ҚазПИ-де бізден бір курс төмен, орыс филологиясында оқыды. Орысша жазған өлеңдерін оқыған Асқар Сүлейменов «Әкеңнен де мықты ақын боласың» деп сүйсінген екен. Осы Саят 1985 жылы жел­тоқсан айында 22 жасында дүниеден өткен. Әкесін шеттеткен кер қоғамға налыған сияқты, өзін-өзі оққа байлаған. Тәкен Әлімқұлов 1986 жылы Саяттың бір топ өлеңдерін қазақшаға аударыпты. Жалғыз баласы – орнын басар тұяғының көзі кеткен соң, Өтекең бұл боқ дүниеден жерінген, ешкімге, ештеңеге басын имеуге бекінген секілді көрінеді.
Біз Өтеағаңды беті қайтқан кезінде көрдік. Әйтпесе, елуінші жылдардың аяғы, алпысыншы жылдардың басында әдеби ортада атақ-аты Мұқағали мен Төлегеннен, Қадыр мен Тұманбайдан бұ­рын дүркіреген. Алғашқы кітабы «Менің махаббатым» 1962 жылы 24 жасында студент кезінде шығыпты. 1965 жылы 27 жасында Алматыға көшіп келген. Бәрі жап-жақсы басталған. Бірақ…
Оқырмандар ақынды тірі классик ретінде бағалады. Бірақ Өтеағаңның рес­ми атақ-даңққа қолы жеткен жоқ. Халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері атана алмады. Бар болғаны Бай­ға­нин ауданының құрметті азаматы атанды. Орден алды. Бары – сол.
Орден демекші, 2006 жылы «Қазақ әдебиетіне» «Орден алғанда…» деген өлеңі шықты.
«…Мен Құдайдан медаль күттім, ал Ол маған орден берді,
Анау-мынау ақындардың қолы жетпес… жерден берді…». Мұқағали, Тө­ле­ген, Жұмекеннің қолы жетпеген орденге Өтеағаң ие болды. Осы жарқыраған орденін кеудесінен тастамай, шырттай киініп, екі қолын артына ұстап, алшаң басып жүрді. Жүрді-жүрді де, бір күні дүкенге сүт алуға кіргенде, құлап түсті. Қай­тып тұрмады.
Тағдыры ақынды аямаса, Өтеағаң да ешкімді аяған жоқ. Өзін де, өзгені де. Тілін тартпай өтті. Бір ғажабы, «айтты екен-ау» деп Өтеағаңа еш адам ренжі­мей­тін. Бұл да оның біз үңіле алмаған тұңғиы­ғы.
Не жазса да тереңнен қазып, сүйектен өткізіп жазатын Әбіш аға Кекілбаев «Ерекше күйініп, ерекше сүйініп, ерекше түңілетін Өтежан Нұрғалиев әлі сол өте жұмбақ қалпында. Азу тигізбестей асау. Тіл тигізбестей тылсым. Оның тұңғиығына бойлаймын деп, әлі талай ұрпақтың қары талады. Көзіңіздің барында қандай көзге шыққан сүйелдей сирек құбылыс боп өтсеңіз, көзіңіздің жоғында да дәл сол қалпыңызда қаласыз» депті Өтежан ақынды 60 жылдығымен құттықтауында.
Өтеағаңның өмірінің күнгейі мен көлеңкесі, жүрек дерті, өмір серті ақынның таяуда жарық көрген қос томдығында тұнып тұр. Бұл қос кітап «Көне соқпақтар, соны сұхбаттар» (мақалалар, сұхбат-толғамдар) және «Соғыстың соңғы жазы» (Өлеңдер, балладалар, поэма) деп атала­ды.
«Соғыстың соңғы жазы» бұдан 30 жыл бұрын әбден паршаланып, 4-5 бөлікке бөлініп шығыпты. Бұл кітап – соғыс жыл­дарындағы алыстағы қазақ ауылының жетім баланың көзімен берілген поэти­ка­лық понограммасы. Сәби шағы – жетім­дікке, естияр кезеңі – өктемдікке жем болған шайырдың шерлі шежіресі. Қос кітап әке рухына бас иген перзенттері Маргарита, Бэла, Тахмина Өтежанқыз­дарының демеушілігімен жарық көрген.

Төреғали ТӘШЕНОВ

P.S. Бүгін сағат 15.00-де Қазақстан Жазушылар одағында Ә.Қодардың «Зерделілер» ғылыми-танымдық клубының ұйымдастыруымен Өтежан Нұрғалиевті еске алу кеші өтеді. Әдеби кеш ақынның таяуда жарық көрген қос томдығының тұсаукесер рәсімімен ашылады.

Дереккөз: “Айқын”