Мемлекет басшысы 2012 жылғы 27 каңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында осы мәселені қозғап, ҚР Үкіметінің 2013 жылғы 23 қаңтардағы кеңейтілген отырысында Үкімет пен Ұлттық Банкке жинақтаушы зейнетақы жүйесін одан әрі дамыту шараларын қабылдауды тапсырды. Қазіргі кезде зейнетақы жүйесін жаңғыртудың негізгі бағыттары анықталды. Ол туралы Қазақстан Республикасы Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігі Астана қаласы бойынша Бақылау және әлеуметтік қорғау департаментінің директоры Еркін Рахымбергеновпен жолығып, әңгімелескен едік.
– Алдағы өзгерістердің ерекшеліктері мен мақсаты жайында айтып өтсеңіз? Халықтың қандай топтарына бағытталатын болады?
– Зейнетақымен қамсыздандыру мәселелерінің ерекшелігі барлық қазақстандықтарға қатыстылығында болса керек. Бұл өзгерістер – бүгінгі зейнеткерлерге де, болашақ зейнеткерлерге де, әйелдер мен ер кісілерге, жұмыс істейтіндер мен жұмыссыздарға да қатысты. Бұл өзгерістер мемлекеттің, жұмыс берушінің және тікелей азаматтардың зейнетақымен қамсыздандыру мәселесі бойынша қажетті жауапкершілігін көтеруді көздейді.
Оның басты ерекшелігі – өз бетінше жұмыспен айналысатын халықты, еңбек жағдайлары зиянды және ауыр жұмыстардағы адамдардың мүддесін де жан-жақты қамтиды.
– Онда жаңғыртудың негізгі бағыттарын талдап берсеңіз?
– Оң өзгерістер мына бағытта жүретін болады. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын (БЖЗҚ) құру және жинақтаушы зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттыру; Зейнетақы жасын біріздендіру; Еңбек жағдайлары ерекше жұмыстарда істейтін азаматтарды зейнетақымен қамсыздандырудың міндетті кәсіптік жүйесінен ерікті жүйеге өту.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қызметі зейнетақымен қамсыздандырудың әлеуметтік деңгейін қамтамасыз етпегені белгілі болып отыр. Еліміздегі жинақтаушы зейнетақы қорларындағы салымшылардың активтерінің табыстылығы төмен. Қорға жаңа салымшыларды тартудың орнына, бір қордан екінші қорға шақырудан аспады. Бұл ретте халықтың біршама бөлігі бұл жүйеге қатыса алмады.
Ендігі жерде жинақтаушы зейнетақы қорларында жинақталған қаражатыңыз автоматты түрде мемлекеттік бірыңғай қорға ауысады. Ол үшін арыз жазып тағы басқа рәсімдерден өтудің қажеті жоқ. Салымшылар өз қаражатының түгел аударылатынына алаңдамауы керек. Бірыңғай жинақтаушы қорына өтер алдында барлық жинақтаушы зейнетақы қорларында аудит өтіп, есебі алынады.
– Бірыңғай қордың міндеті салымшылардың активтерін табыстылығын арттырып қоймай, әртүрлі себеппен тартылмаған азаматтарды тарту болып табылады дедіңіз. Ол қалай жүргізілді?
– Заң шеңберінде еңбек қатынастары түзіліп, жұмыс берушілер мен жұмыскерлердің жауапкершілігі артады. Ал әлеуметтік жағынан аз қамтылғандар, бала күтумен еңбектен уақытша қол үзгендер де бірыңғай зейнетақы жүйесіне қаражатын аударатын болады. Мұның бәрі заңнамалық негізде шешіледі.
Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының әдеттегі жинақтаушы зейнетақы қорларынан айырмашылығы неде?
– Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры «МЖЗҚ» АҚ базасында акционерлік қоғам нысанында құрылатын болады. Қазақстан Республикасының Үкіметі қордың құрылтайшысы мен акционері болады.
БЖЗҚ міндетті зейнетақы жарналарын тартуды жүзеге асыратын жалғыз ұйым және де азаматтардың өздерінің таңдауы бойынша ерікті және ерікті кәсіптік зейнетақы жарналарын жинақтайды. Қордың функциясы салымшылардың жеке зейнетақы шоттарын есепке алу және зейнетақы жинақтарының есебінен зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру болып табылады.
БЖЗҚ зейнетақы активтерін ҚР Ұлттық Банкі басқарады. Бұл ретте инвестициялық стратегияны БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқару жөніндегі кеңес әзірлейтін болады.
– Қарастырылып отырған зейнетақы жасын біріздендіру туралы түрлі пікірлер айтылып жатыр. Әйелдердің зейнет жасының 58-ден 63 жасқа көтеруді немен байланыстыруға болады?
– Зейнетақы жасын біріздендіру бюджет қаражатын үнемдеу үшін емес, әйелдердің жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысу өтілін және зейнетақы жинақтарының көлемін ұлғайту үшін ұсынылды.
Зейнетақы жасын ұлғайту кезең-кезеңімен, жыл сайын алты айдан қоса отырып 10 жыл ішінде жүзеге асырылады. Бұл:
– біріншіден, зейнетке шығар алдындағы адамдарға ауыртпалық салмай өткізуге мүмкіндік береді. Мәселен, 58-ге келген әйелдер 58,5 жасында зейнетке шыға береді, яғни 6 айдан кейін, ал 57-ге толғандар бір жылдан кейін немесе 59 жасында зейнетке шығады;
– екіншіден, (63 жаста зейнетке шығатын адамдар үшін) психологиялық тұрғыдан дайын болуға және бейімделуге;
– үшіншіден, әйелдердің нәтижелі жұмыспен қамтылу мүмкіндіктерін кеңейту шараларын қабылдауға мүмкіндік береді. Үкімет бала күтімі бойынша демалыстағы әйелдер, өз бетінше жұмыспен айналысатындар мен жұмыссыздар, сондай-ақ, зейнеталды жастағы әйелдер үшін арнайы жұмыспен қамту бағдарламасын жоспарлауда.
Себебі ынтымақты жүйеден зейнетақы тағайындау 2043 жылға дейін жүзеге асырылатын болады, ал зейнетақы жасын біріздендіру ынтымақты да, жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қатысушылары болып табылатын әйелдерге қатысты болады.
Әйелдердің зейнет жасын арттыру 1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша еңбек өтілінің азаюына байланысты. 2012 жылы зейнетақы тағайындау үшін өтініш білдірген әйелдердің 12 % астамы 1998 жылғы 1 қаңтарға жинақталған толық еңбек өтілі жоқ, ал 2018 жылы зейнетке шығатын әйелдердің барлығында толық өтілі болмайды. Сол себепті зейнетақысының мөлшері толық емес еңбек өтіліне байланысты жыл сайын бекітілетін ең төменгі зейнетақы мөлшерінен төмен болуы мүмкін.
Анықтама:
1998 жылы Қазақстан зейнетақы жүйесін реформалау нәтижесінде:
– базалық, міндетті (ынтымақты және жинақтаушы) және ерікті зейнетақымен қамсыздандыру деңгейлерінен тұратын көпдеңгейлі жүйе құрылып, қызмет көрсете бастады;
– тұрақты әлеуметтік-экономикалық даму негізінде зейнетақы бағдарламасын қаржыландыру артты. Зейнетақы төлемдерінің мөлшері үздіксіз өсірілді. 14 жыл ішінде (1998-2012 жылдар) ең төменгі зейнетақы мөлшері 11 есеге (2 440 теңгеден 26 211 теңгеге дейін) артты, зейнетақы – 10 есеге (3 964 теңгеден 38 765 теңгеге дейін), ең жоғарғысы – 7 есеге (7256-дан 56047 теңгеге дейін) артты.
– жинақтаушы жүйені енгізу мен қызмет етуінің практикалық іс тәжірибесі жинақталды;
– азаматтардың зейнетақы жинақтары өсуде. 2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша зейнетақы жинақтарының сомасы 3183,2 млрд теңгені құрады.
Сонымен қатар, 2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша зейнетақының орташа мөлшері (базалық зейнетақы төлемін қосқанда) 41912 теңгені құрайды немесе жалпы экономика бойынша орташа айлық жалақының 40 % асты.
Айгүл УАЙСОВА
“Астана ақшамы”
Парақшамызға жазылыңыз
Жақсы сұхбат екен