2020 жылы Қазақстандағы мемлекеттік сатып алулардың сомасы 4,6 трлн теңгеге жеткен. Бұл дегеніңіз Ішкі жалпы өнімнің (ІЖӨ) 7%-ы. Мемлекеттік сатып алулар арқылы бюджеттің шығыс бөлігінің 27,5%-ы яғни үштен бірі жұмсалған. Алайда, бұл мемлекеттік сатып алулар порталындағы ақпарат бойынша ғана жасалып отырғандықтан, толық картинаны бере алмайды.
Бұл туралы Zertteu-Research қоғамдық институты мәлімдейді. Аталған ұйым Орталық Азиядағы азаматтық қоғамды қолдау бағдарламасының қолдауымен “Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік сатып алулардың техникалық ерекшеліктеріне талдау” атты зерттеу дайындаған.
Қазақстанда мемлекеттік сатып алудың екі жүйесі қалыптасқан. Оның бірі мемлекеттік бюджет қаржысын игеру тәсілі, екіншісі – Самұрық-Қазына ұлттық әл ауқат қорының сатып алулары арқылы жүзеге асады. Зерттеу goszakup.gov.kz порталының мәліметтері бойынша жасалып отыр.
Азаматтарға көрсетілетін мемлекеттік қызмет сапасы мемлекеттік сатып алу тиімділігіне тікелей тәуелді. Техникалық ерекшеліктерді әзірлеу кезеңіндегі жемқорлық қатерлері алдын ала анықталып қойған бір өнім беруші пайдасына шешім қабылдауға әкелуі мүмкін. Бұл әділ бәсекені тежеп, тауар, жұмыс немесе қызмет бағасының қымбат болуына, сапаның зардап шегуіне себеп болады. Нәтижесінде азаматтар жоспарланған тауар көлемін немесе қызмет сапасын ала алмайды, ал үстеме баға экономикаға зиянын тигізіп, жемқорлық көлеңкелі экономика үлесін арттырады. Талдау жасалған техникалық ерекшеліктердің тек 1% (1258-дің 13) талаптарға толық сай боп шықты.
Талапқа сай емес техникалық ерекшеліктердің басым көпшілігі аудан (62) және облыс (41) деңгейінде жасалған келісім шарттарға тиесілі. Ал сарапқа салынған техникалық ерекшеліктердің 20-сы ауылдық жерлерге, 12-сі квази мемлекеттік секторға, алтауы мемлекеттік деңгейдегі келісім шарттарға тиесілі. Жиі кездесетін кемшіліктер техникалық функционалдық, сапалық және эксплуатациялық сипатта болып отырған.
Zertteu-Research қоғамдық институтының директоры Шолпан Айтенованың айтуынша, Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымының сарапшылары мемлекеттік сатып алулар жемқорлық фактісін көбірек тудырады деген қорытындыға келген. Олар Қазақстан мемлекеттік сатып алуларды жүзеге асыру барысында жыл сайын 100 млрд теңгеге дейін зиян шегетінін мәлімдеген.
