Қазақстандықтар долларға қатысты ұлттық валюта бағамын бақылап отырғанда, сарапшылар рубльдің теңгеге шаққандағы қатынасын көріп алаңдайды. Тенгенің долларға шаққандағы құны қанша шарықтаса да, рубльдің құны жылдар бойы бір бағаны ұстап келеді. Негізі, теңге бағамының әлсіреуіне ықпал ететін негізгі фактор – Ресей экономикасының құлдырауы, рубль бағамының әлсіреуі ғой.
2024 жылдың 19-қарашасында бір рубльдің теңгеге шаққандағы бағасы 4.97 теңге болды. Ресей экономикасына әсер ететін эконмикалық қиындықтары мен санкцияларына қарамастан, Ресей валютасы неліктен тегеуірінді? Соңғы үш онжылдықтағы рубльдің теңгеге қатысты бағамы қаншалықты өзгерді?
ДОЛЛАР ӨСЕДІ, ТЕҢГЕ ҚҰЛДЫРАЙДЫ, АЛ РУБЛЬ?
Ресей рублі теңгеден қымбатырақ және бұл экономика көлемінің айырмашылығы және экспорттың әсері сияқты бірқатар факторларға байланысты. Экономист Мейрам Құлбаев мұны Ресей экономикасының Қазақстанға қарағанда ірілігімен және мұнай мен газ экспортына тәуелділігімен түсіндіреді. Бұл халықаралық аренада рубльдің құнын арттырады. “Ресейдің энергетикалық ресурстарды әлемдегі жетекші экспорттаушылардың бірі ретіндегі ұстанымы рубльді тұрақтандырады. Қазақстан өзінің ресурстық базасына қарамастан, өз валютасына ұқсас сұранысты қамтамасыз ете алмайды, бұл оның рубльге төмен бағамын қалыптастырады”, – деп атап өтті Құлбаев.
Сонымен қатар, Ресейдің орталық банкінің саясаты рубльді қолдауда маңызды рөл атқарады. Қазақстан ұстанған икемді бағам саясатынан айырмашылығы, Ресей, әсіресе дағдарыс кезінде, курсты қажетті деңгейде ұстап тұру үшін қатаң шаралар қолданады. Мысалы, ресейлік қаржы сарапшысы Анна Бодрова рубльге жасалатын резервтік қолдау мен валюта интервенцияларын атап өтеді, олар рубльдің тұрақты бағамын сақтауға көмектеседі.
Экономист Қанат Исмаиловтың айтуы бойынша, рубльдың теңгеден қымбат болуының себебі, Ресей өз бағамдарын өздері анықтап, бекітуінде. Онымен қоса, өздерінің төл өндірісі мен кірістері болғаннан кейін ол да рубль құнының теңгеден қымбат болуына әсер етеді.
СОҢҒЫ ОТЫЗ ЖЫЛДА РУБЛЬДІҢ ТЕҢГЕГЕ ШАҚҚАНДАҒЫ ҚҰНЫ ҚАЛАЙ ӨЗГЕРДІ?
Соңғы үш онжылдықта рубль мен теңгенің арақатынасы айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. 1993 жылы теңге енгізілгеннен кейін бағам салыстырмалы түрде тең болды — 1 теңгеге шамамен 1 рубль. Бірақ 2000 жылдардың басында бағам рубль үшін шамамен 5 теңгеге жетті, бұл Ресей экономикасының мұнайдың жоғары бағасының арқасында күшейгендігін көрсетеді.
Қазақстан Ұлттық Банкінің деректері бойынша, 2014 жылға қарай санкциялық қысым басталғанға дейін және мұнайдың әлемдік бағасы төмендегенге дейін бағам рубль үшін 3 теңгеге жетті. Ресей экономикалық қиындықтарды бастан өткерген кезде (2008 және 2014-2015 жылдар) теңге рубльге қатысты уақытша күшейді, бірақ мұндай кезеңдер ұзаққа созылған жоқ. 2022 жылы рубльдің қайтадан жоғары деңгейге жетуі экспорттың қалпына келуімен және ішкі нарықтың тұрақталуымен байланысты болды
РУБЛЬ ҚҰЛДЫРАДЫ МА?
Рубльдің теңгеге шаққандағы бағамы бірнеше рет құлдырау кезеңдерін басынан өткерген. Алғаш рет бұл 1998 жылы Ресей экономикасының дефолтқа ұшырауы кезінде болды, нәтижесінде рубль құны күрт төмендеді. Екінші үлкен дағдарыс 2008 жылы орын алды, ол кезде әлемдік қаржы дағдарысы мұнай бағасының төмендеуіне және Ресей экономикасының әлсіреуіне әкелді. Үшінші үлкен дағдарыс 2014-2015 жылдары батыс санкциялары мен мұнай бағасының төмендеуінен туындады.
Қазақстандық экономист Жарас Ахметов рубльдің құлдырауы теңгені уақытша күшейткенін айтады, себебі Қазақстан экономикасының санкцияларға тәуелділігі төмен. «Әр кезде Ресей экономикасы сыртқы факторлардың қысымына ұшырағанда, рубль мен теңге арасындағы бағам үлкен өзгеріске түсетін», — деп түсіндіреді Ахметов.
Рубльден теңгеге дейінгі бағамның тарихы валюталардың құнына ішкі экономикалық саясаттар да, жаһандық дағдарыстар да әсер ететіндігін көрсетеді. Рубль дәстүрлі түрде теңгеден қымбат болса да, оның құлдырау кезеңдері Ресей экономикасының әлемдік факторларға төтеп бере алмайтындығын танытады. Сарапшылар бағамдардағы айырмашылық тек экономикалық ауқымын ғана емес, сонымен қатар Ресей мен Қазақстандағы валюталық саясатқа қатысты көзқарастарға да байланысты деп есептейді, және болашақта да жағдай осылай сақталуы мүмкін деген пікірге келіседі.
Алина Серегина,
SDU, “Журналистика” мектебінің 4 курс студенті.
