Бұл заң үкімет қаржыландыру мен ықпал ету көздерін бақылай алатындай етіп шетелдік құрылымдардың мүддесі үшін жұмыс істейтін ұйымдарды таңбалауды міндеттеуі керек.
Не болды?
Мәжіліс депутаты Ирина Смирнова Премьер-Министр Олжас Бектеновтың атына берген өтінішінде кейбір елдерде, соның ішінде АҚШ-та қолданылып жүргенге ұқсас шетелдік агенттер туралы заң қабылдауды ұсынды.
Не үшін қажет?
Ирина Смирнова елде кейбір үкіметтік емес ұйымдардың (ҮЕҰ) мәртебесін қайта қарау және олардың шетелдік қаржыландырылуын бақылауды күшейту керек екеніне сенімді. Оның айтуынша бұқаралық ақпарат құралдары, құқық қорғау, демократия және азаматтық белсенділік саласындағы жобалар негізінен қолдау алады.
Депутат мысалға АҚШ-ты келтірді. АҚШ-та бүгін мемлекет қаржыландыратын “еркін Еуропа” және “Америка дауысы” радиосын жабу мәселесі талқылануда. Президент Дональд Трамптың арнайы өкілі олардың жұмысын тоқтатуды ұсынды, ал кәсіпкер Илон Маск бұл идеяны қолдап, медиа деректерін ескірген және қызықсыз деп атады.
Оның айтуынша, мұндай БАҚ бұрын үгіт-насихат үшін құрылған, бірақ қазір олар оқиғалар мен жетістіктерді жариялаудың орнына тек теріс, сын және жат құндылықтарды таратады.
“USAID секілді, американдықтардың өздері қаржыландыратын мемлекеттік БАҚ-тың деструктивтілігін тағы да мойындайды. Олар өздері соғыстан кейінгі идеологиялық күрес үшін құрылған өткеннің қалдығы деп атайды. Бүгін “Азаттық” сайтына кірген кез келген адам бұл сөзге көз жеткізе алады. Мұнда жаңа мектеп, жол салу, жүргізілген реформалар, қазақстандықтардың кейбір жеңістері туралы бірде-бір материал жоқ, тек сын мен теріс пікірлер бар”, – деп атап өтті Ирина Смирнова.
Қазақстанда қанша ҮЕҰ шетелден қаржы алады?
Қазақстанда 200-ге жуық ҮЕҰ шетелден, ал олардың 70% – ы АҚШ-тан қаржыландырылады. Үкіметтің мәліметінше, гранттарды 165 донор ұсынады: 53 – халықаралық ұйымдар, 31 – шетелдік мемлекеттік мекеме және 81 – шетелдік немесе қазақстандық ҮЕҰ, – деді депутат.
“Тіпті сарапшылар ресурстардың бізге қай жерде қолайлы екенін және және тырнақшамен айтқанда, жұмсақ күшке ұрынбас үшін қай жерде мұқият болуымыз керек екенін біле алмайды. Бұл біздің қоғамымыз үшін проблема және сынақ. Біздің елімізде бақылаусыз жұмыс істейтін шетелдік қорларды не мақтаймыз, не жақ ашпаймыз. Әлгі о дүниелік болған адамдарды әспеттеген секілді. Ондаған жылдар бойы олардың сенімін қабылдағандар да көп болып кетті”, – деді.
Қандай ұсыныстар жасалды?
Депутат АҚШ-та, Израильде, Қытайда, Австралияда, Ұлыбританияда және Францияда қолданыстағы заңға ұқсас шетелдік агенттер туралы заң қабылдауды ұсынды. Мұндай заң, оның айтуынша, осындай мүмкіндіктер береді:
- Шетелдік құрылымдардың мүддесі үшін жұмыс істейтін ұйымдарды белгілеу
- Қаржыландыру мен ықпал ету көздерін бақылау
- Гуманитарлық және ғылыми жобаларды саяси жобалардан бөлу
- Әсер етуші агенттер туралы міндетті тіркеуді және ақпаратты ашуды енгізу
“Қазақстандықтар ақпарат көзін түсіне отырып, бағалап, салыстыра алатындай құрылымның кез келген түрін нақты белгілейтін ұлттық заңнаманы жасау қажет. Гуманитарлық және ғылыми ұйымдар үшін бірқатар ерекшеліктерді белгілеу керек”, – деп түйіндеді сөзін депутат.
Қазіргі жағдай
Қазіргі уақытта Қазақстанда шетелдік көздерден қаржыландырылатын жеке тұлғалардың тізілімі жүргізілуде. Қаржы министрлігі алғаш рет 2023 жылы шетелден қаржыландыру алатын жеке және заңды тұлғалардың ашық тізімін жариялады. Оның құрамына 240 ұйым мен жеке тұлғалар, оның ішінде белгілі БАҚ өкілдері, қоғамдық қорлар мен шетелдік компаниялар кірді.
Ол кезде Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева қазақстандық «шетел агенттерінің тізілімі» Ресейдің «шетел агенттері туралы» заңымен байланысты емес, үкіметтік емес ұйымдар қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету үшін құрылғанын айтты.
Шетелдік агенттер туралы заң көршілес Ресейде де әрекет етеді, мұнда шетелдік органдардан қаржы немесе мүлік алатын кез келген шетелдік БАҚ шетелдік агент болып саналады. Олар бұл ақпаратты бұқаралық ақпарат құралдарында және әрбір мазмұнды жариялау кезінде ұсынуы керек.
Парақшамызға жазылыңыз
