Елімізде 21-22 наурыз күндері Ұлыстың ұлы күні ретінде тойланатын ерекше әрі маңызды мейрам. Бұл күндері табиғат оянып, күн мен түн теңесіп, жаңа жылдың басталғанын айшықтайды. Наурыз – тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл түркі және шығыс халықтарының ортақ мейрамы. Көнеден келе жатқан бұл мейрам ұлттың мәдениеті мен салт-дәстүрін ұлықтап, ұрпақтар сабақтастығын нығайтуға үлес қосып келеді.
Наурыздың шығу тарихы
«Наурыз» сөзі парсы тілінен аударғанда «жаңа күн» деген мағынаны білдіреді. Тарихшылар бұл мейрамның атауы Иранда қалыптасқанымен, оның түп-тамыры одан да тереңде жатқанын айтады. Көне замандарда бұл мейрам Тұран даласында, яғни қазіргі Орта Азия мен Қазақстан аумағында да кеңінен атап өтілген.
Ежелгі түркі халықтары үшін көктем – жаңа өмірдің, тіршіліктің жандануының белгісі болған. Көшпенділер бұл мезгілді ерекше қуанышпен қарсы алып, Наурыз көже әзірлеп, той-думан ұйымдастырған. Тарихи деректерге сүйенсек, бұл мейрамның бастауында зороастризм діні тұрған. Оның негізін қалаушы Заратуштра көктемгі күн мен түннің теңелуін қасиетті деп санаған.
Ұлыстың ұлы күні
Қазақ халқы Наурыз мейрамын ежелден «Ұлыстың ұлы күні» деп атаған. Бұл атау халықтың бірлігі мен жаңару идеясын бейнелеп қана қоймай, оның түп-тамыры тереңде жатқан аңыздармен де байланысты. Кейбір деректер бойынша, бұл атау түркі-моңғол халықтарының Ергенеқоннан шығып, жаңа өмір бастаған кезеңімен ұштасады.
Белгілі мәдениеттанушы Серік Ерғали Наурыздың қазақ даласында мыңдаған жылдар бойы тойланып келе жатқанын дәлелдейтін археологиялық деректерді атап өтеді. Алматы облысындағы Аңырақай тауларында орналасқан жартастағы ежелгі суреттер осы мейрамның терең тарихи тамыры бар екенін көрсетеді. Ғалымдардың зерттеуінше, суреттер 5–6 мың жыл бұрын салынған және бұл белгілер он екі мүшелік түркі күнтізбесімен тікелей байланысты.
Ұлы Селжұқ мемлекетінің дәуірінде өмір сүрген атақты ғалым, ақын Омар Хайям Наурызға арнап «Наурызнама» дастанын жазған. Бұл еңбекте Наурыздың мәні мен оны атап өту дәстүрлері сипатталады. Аңызға сәйкес, бұл мерекені тойлауды Жамшед патша бастаған. Ол таудың басына алтын тақ орнатыпты. Мұндағы алтын – күнді, жарқын жаңа өмір мен жаңа жылды бейнелейді.
Наурызды қайта жаңғырту
Кеңес Одағы кезінде Наурыз мейрамын тойлауға ресми түрде тыйым салынған екен. Алайда қазақ халқы бұл дәстүрді ұмыт қалдырмай, отбасылық деңгейде атап өтуді жалғастырыпты. 1988 жылы Наурыз қайта жаңғыртылып, мемлекеттік деңгейде тойлана бастады. Ал 2009 жылы 21-23 наурыз аралығы ресми мейрам күндері ретінде бекітілді.
Наурыз көже – берекенің белгісі
Наурыз мейрамының басты тағамы – Наурыз көже. Ол жеті түрлі дәмнен дайындалады: су, ет, тұз, май, ұн, жарма және сүт. Қазақ халқы үшін жеті саны қасиетті болып саналады, сондықтан көже құрамындағы жеті дәм өмірдің жеті маңызды қырына теңестірілген: қуаныш, денсаулық, табыс, ақыл, байлық, жылдамдық және қорғаныш.
Наурыз көже үлкен қазанда пісіріледі. Бұл – бірліктің, ынтымақтың және молшылықтың белгісі. Әр отбасы мерекелік дастарқан жайып, келген қонақтарға наурыз көже ұсынып, ақ тілек айтады.
Наурыздағы салт-дәстүрлер
Наурыз мейрамында түрлі ұлттық ойындар мен дәстүрлер орындалады. Мысалы:
- Аластау – оттың жалынымен үйді тазарту рәсімі.
- Айтыс – ақындардың суырыпсалма өнер сайысы.
- Көкпар – жігіттердің ептілігі мен қайратын сынайтын ұлттық ойын.
- Алтыбақан – жастардың көңіл көтеруіне арналған дәстүрлі ойын.
Сондай-ақ, қазақ халқы бұл күні үйдің әр бұрышына шырақ жағып, тазалық жұмыстарын жасап, ескі заттардан арылып, жаңа өмірге қадам басуды дәстүрге айналдырған.
Наурыз – тек қазақ халқының ғана емес, көптеген ұлттар мен ұлыстардың асыға күтетін ортақ мейрамы. 2009 жылы ЮНЕСКО бұл мерекені халықаралық деңгейде атап өтуді ұсынды. Бүгінде Наурыз Қазақстанда бірнеше күн бойы түрлі іс-шаралармен, ұлттық ойындармен, мерекелік концерттермен аталып өтуде.
«Мінбер» ұжымы баршаңызды Ұлыстың ұлы күнімен құттықтай отырып, әр шаңыраққа жақсылық пен амандық тілейді!
Парақшамызға жазылыңыз
