Сөз бостандығы үшін күрес: Азаттық радиосы АҚШ ғаламдық медиа агенттігін сотқа берді 

18 наурыз күні Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР) АҚШ-тың Ғаламдық медиа агенттігін (USAGM) және оның лауазымды тұлғалары Кэри Лейк пен Виктор Моралесті сотқа берді. Бұл қадам Конгресс бекіткен грантты тоқтату әрекетіне қарсылық білдіру мақсатында жасалған. 

АЕ/АР шағымында Конгресс бөлген қаражатты бермеу федералдық заңдарға, оның ішінде АҚШ Конституциясына қайшы келетіні көрсетілген. Іс Колумбия округі бойынша сотта қаралатын болады. 

АЕ/АР президенті Стивен Капус: “Қазір Американың жауларының үгіт-насихаты мен цензурасына жол беретін уақыт емес. Заң біздің жағымызда және біз өз құқығымызды қорғаймыз”, – деп мәлімдеді. 

Азаттық радиосы мен USAGM арасындағы байланыс 

Азат Еуропа/Азаттық радиосы – АҚШ Конгресі бөлген грант есебінен USAGM арқылы қаржыландырылатын тәуелсіз медиакорпорация. Радио 1953 жылғы 1 наурызда жұмысын бастады. Орталық Азия елдерінде, соның ішінде Қазақстанда хабар тарататын Түркістан редакциясы алғаш рет 1953 жылғы 18 наурызда эфирге шыққан. 

USAGM – апта сайын 360 миллионнан астам адамға 50-ге жуық тілде жаңалық тарататын АҚШ-тың тәуелсіз мемлекеттік агенттігі. Агенттік “Америка дауысы”, Азат Азия радиосы, Куба мен Латын Америкасына хабар тарататын Марти радиосы, Таяу Шығыстағы хабар тарату желілері (MBN) және Ашық технологиялар қоры сияқты медиа ұйымдарға жетекшілік етеді. 

АҚШ президентінің жарлығы 

АҚШ президенті Дональд Трамп мемлекеттік шығындарды азайту мақсатында жеті мемлекеттік агенттіктің қызметін қысқарту туралы жарлық шығарды. Бұл шешім нәтижесінде аталған мекемелердің жабылу қаупі туындап, олардың болашағы белгісіз күйде қалды. 

Қысқартуға ұсынылған агенттіктер қатарында Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР), “Америка дауысы”, Азат Азия радиосы, сондай-ақ USAGM-нің қарамағындағы басқа да халықаралық хабар таратушы ұйымдар болды. 

USAGM бас кеңесшісі Кэри Лейк бұл шешімнің негізгі себебін ұйымның ресми сайтында түсіндірді. Оның айтуынша, Трамп әкімшілігі мемлекеттік қаржыны үнемдеуді көздеп, бұқаралық ақпарат құралдарына бөлінетін қаражатты қысқарту арқылы “салық төлеушілердің ақшасын тиімсіз жұмсаудың алдын алуға” тырысқан. 

Алайда, бұл шешім тәуелсіз халықаралық ақпарат құралдарының жұмысын қиындатуы мүмкін деген алаңдаушылық тудырды. Әсіресе, АЕ/АР және “Америка дауысы” сияқты ұйымдар көптеген елдерде цензура жағдайында жұмыс істейтін тәуелсіз ақпарат көздері ретінде маңызды рөл атқарады. Егер қаржыландыру толығымен тоқтатылса, олардың хабар тарату мүмкіндігі шектелуі мүмкін. 

Тәуелсіз медианың болашағына қауіп бар ма? 

Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР) мен АҚШ ғаламдық медиа агенттігі (USAGM) арасындағы сот ісі тәуелсіз журналистика мен мемлекеттік қаржыландыру арасындағы күрделі қарым-қатынасты көрсетті. Егер сот шешімі USAGM пайдасына шешілсе, халықаралық хабар таратушы ұйымдардың жұмысы шектелуі мүмкін. Бұл жағдай АҚШ-тың сыртқы ақпараттық саясатына ғана емес, жаһандық деңгейде тәуелсіз медианың болашағына да әсер етуі ықтимал. 

АЕ/АР өкілдері бұл істі тек қаржылық дау емес, сөз бостандығы мен тәуелсіз журналистиканы қорғау жолындағы маңызды қадам ретінде бағалап отыр. Олар Конгресс бөлген гранттың берілуі заңды екенін алға тартып, қаржыландырудың тоқтатылуы АҚШ Конституциясына қайшы келетінін дәлелдеуге тырысуда. Ал АҚШ үкіметі өз кезегінде мемлекеттік қаражаттың тиімді жұмсалуын басты орынға қойып, кейбір медиа ұйымдардың шығынын қысқартуды көздеп отыр. 

Бұл сот ісінің нәтижесі тек Азаттық радиосы үшін ғана емес, жалпы халықаралық журналистика үшін маңызды болмақ. Егер мемлекеттік қаржыландыру тоқтатылса немесе қысқартылса, тәуелсіз ақпарат таратушы ұйымдардың болашағына қауіп төнуі мүмкін. Сондықтан бұл процестің қалай аяқталатыны әлемдегі еркін баспасөздің дамуына тікелей әсер ететін маңызды факторлардың бірі болмақ.