Жарылмаған жанартаудың дүмпуі

 

1. Ақын әлемінің құпия қырлары
Өтекең де өтті өмірден…
Өтекең деп отырғаным өзгеше бітімді біртуар ақын – Өтежан Нұрғалиев!
Жаны Жәннатта болғыр сол ақынмен өткен жылы Алматы шаһарындағы Желтоқ­сан мен Абай көшелері қиылысының қақ ортасымен Оңтүстік тарапқа тіке тартатын аллеяда жиі ұшырасушы едік…
– Алаштың аяулы ақыны Өтежан Нұр­ғалиевтің оқырманын да, өзін де күзгі жапы­рақ­тай сарғайтып, санасын сансырат­қан «Соғыстың соңғы жазы» және «Көне соқпақтар, соны сұхбаттар» атты қомақты қос томдығы жалғанның жарығына шығып, алдағы уақыттарда ел-жұртының көзайы­мына айналатыны.
Ақтөбе облысы, Байғанин ауданының, Ақжар ұжымшарына қарасты Төбегөңдей шұратты өңірде 1938 жылы дүниеге келген Өтежан Нұрғалиұлы 1944 жылы 6 жасар қаршадай кезінде «Қазақстан пионері» газетінде алғашқы өлеңін жариялап, 21 жасар студент шағында «Менің махаббатым» атты тырнақалды туындысын шығарып үлгерген тарлан талант!
Көзі тірі кезінде 30-ға жуық жыр жинағын оқырман назарына ұсынды. Аса көрнекті ақын өмірінің соңына дейін өлеңмен тыныстап, фәниден бақиға көшті.
Таяуда ғана қолымызға тиген қос томдықтың бірі «Көне соқпақтар, соны сұхбаттар» кітабын ой көзімен үңіле оқып шықтық. «Ақын хақында» деп аталатын айдармен берілген сан алуан авторлардың сыни мақалалары, естеліктері мен ой-толғамдары 1962 жылдан бастап, 2007 жыл­дарға дейінгі аралықты қамтиды. Кітап беттері ақын әлемін тану, шығармашылығын мойындау немесе оның өзгеше бітім-болмысын, тосын мінез, татаусыз шындығын қабылдай алмау сынды ой-пікірлерге толы. Демек, ішкі әлемі де аса бай, интеллекті терең, ой самғауы қиядағыны шалып, шыңырау­дағы шындықты құлағынан тартып сүйреп алып шығатын айбынды ақынның айшықты туындылары хақындағы ағынан жарылған сұхбаттармен қатар, оның оғаш­тау көрінетін тарпаң мінезі; бетің бар, жүзің бар демей, тіліп айтып тастайтын турашыл­дығы; қайбірде қыңыр сөйлеп, қиқарлық танытатын «қиын адам» туралы алға тартылған алғаусыз естеліктер ешкімді ен­жар қалдыра қоймас.
Кітапта келтірілген еңбектердің ішінен, әсіресе, осыдан 33 жыл бұрын «Лениншіл жас» газетінде жарық көрген С. Әшімбаев­тың: «Сол жылдардың соқпағы», «Өлең сөздің өнегесі» (1979), «Өтежанның балладалары» «(1982),Қ. Мырзалиевтің «Жаралы жылдар мен шежіре жылдар», Т. Жұрт­баевтың «Соғыстың соңғы жазы» (1980), С.Оспановтың «Ақиқат әлемі» деп аталатын әдеби сын мақалалары ақын Ө. Нұрғалиевтің өлең-жырлары мен поэмаларының поэти­калық қуатын, философиялық ой-өрісінің айшықты тұстарын дәл тауып, дөп басады.
Жинақтағы өз кезінде ақын әңгіме-сұхбат құрған, онымен ширек ғасырға жуық етене араласқан белгілі журналист М.Әжібекұлының, көз көрген замандастары айтқан естеліктерінің орны бөлек. Мәселен, деректі дүниелердің дәмін келтіре қаз-қалпында қағазға түсіретін Т. Айтбай­ұлы­ның, тілі тас жаратын талантты жазушы М.Қабан­байдың, Өтекең екеуі бірге сапарлас болған тұстағы «шытырман оқиғаны» өзек еткен жазушы Қ.Тоқмұрзиннің, журналист Ж.Әшім­жанның ақынның авторлық кешінен шағын болса да, шебер жүргізген репортажы және Ә.Қодардың сарымайдан қыл суырып, сарымсақтан шырын тартқандай етіп ақын шығармашылығының жанды портретін ұсынуы үлкен әсер қалдырады.
Әй, бірақ…
Айгүл Ақанбайқызының «Жан азабынан өзгерген «жабайы талант» деген өзінше бір көйіткен тұрпайылау «ой-толғамы» төбе шашыңды тік тұрғызады!
Меніңше, Өтекең мақтаудан да, даттаудан да кенде қалған жоқ. Қиқарлығы қырық түмен, қыңырлығы да жетіп-артылатыны рас…
Өйткені, ол жаратылысынан «ішкі цензурадан» біржола арылған ақын ғой.
Ол Алматының апай-топайын шығарып, күтпеген жерден көлдетіп құя салатын көк нөсері секілді еді. Сонымен бітті… Ал көп ұзамай оның манағы «сұрғылт бұлтты аспаны» шайдай ашылып сала береді…
Айгүл осыны аңғара алмайды. Расында, әлдекімдерден естіген «ыңғайсыз адам» деген жаңсақ пікірге алдын ала бой алдыр­ған болуы керек. Әйтпесе, ол: «Мықты ақын болғанымен мойындалмаған, бірақ оған жаныңыз ашымай-ақ қойсын, өзі де ешкімді мойындамаған. Әлдекімге, әлденеге қата­йып ашынып алған ақын көзі тіріні былай қойғанда, аруақты да аямайды. Тұла бойы тұнған пенделік сияқты…».
Ал, осыдан не ұқтық? Осыны айтысымен, кенеттен: – Алайда, пенделіктен кім таза? – деп төңкеріліп түсіп, құбыла қа­лады. Шынайылығы, ойына арамдық жасырмай, бүкпесіз білдіретіндігі аузынан да, бойынан да бұрқырап төгіліп жүре береді. Қатты сөз естіген адамның жаны жараланып қалады.
Бұнымен келісуге болмайды! Біз білетін Ө.Нұрғалиевке қиянат та, қысым да жа­салғаны анық. Оның өз басы­нан өткерген қасірет-қайғысы өлең­дерінен өрнек тапқан. Жанайқайын жасыра алмайтын ақын жүрегі таза да нәзік емес деп кім айт­ты саған, қарт ақынның қаршадай қызы санатындағы қалам иесі? Әсілі, Өтекең «іштегі пікірін өлтірмей», кезі келіп тұрса, іркілместен: дұшпандықпен күлдіріп емес, дос ретінде жылатып айтуды қош көретін. – Айгүл-ау, сен тағы да: «Біз бай халықпыз, еркін халықпыз, бақытты жұртпыз. Бірақ қарнымыз аш. Өзіміз жалаңаш, отырған үйі­міз жыртық, айтатынымыз өтірік» дегенінен де ілік іздеп, онсыз да зарлы, жарлы ақынды қарадай жазғырып, ашуға тізгін бересің. Апыр-ай, бұл ұлы Абай заманынан бері қалың қазаққа қарата айтылып келе жатқан «қамшылау» емес пе? Кезінде кесек турап, кесіп айтатын Шерағаң да (Шерхан Мұртазаев): – Біз алтын сандықтың үстінде отырып, алтынға, темірдің үстінде отырып, темірге, көмірдің үстінде отырып көмірге жарымаймыз! – деп салды ғой. Ақынның асқақтығына келсек, Мұқағали да шабытты бір шақтарында: «Алдама мені, Ақ Сағым, арбама мені алыс­тан. Өзінше мен де – Патшамын, өзінше мен де – Данышпан! – деп шалқыған. Есенин де өзі жайында: «Хулиган я, хулиган, от стихов дурак и пьян…», – деп айтудан именбеген.
Ал, бұған керісінше, «Еленбеген асулар» естелігімен елең еткізген Әуезхан Қодардың ой-толғамдары көкейге қона кетеді. Бұл еңбек ақын шығармашылығын зерттеу, зерделеуге құрылған. Әуезханша айтар болсақ, ел аузында аңызға айналып үлгерген аруақты таланттардың өзі де бүгінде: Мұқағали «пері», Жұматай «сері», Асқар (Сүлейменов) «бұзық» деген әртүрлі атақ­тарға ие. Бұны Ә.Қодар ұлттық сана­мыздың дәстүрлі мәдениет қалпынан аспағанының белгісі деп есептейді. Әгәрки, автордың өз сөзімен айтсақ: «Қа­зақта өкінішке қарай, жазба ақын­дарды қадірлеу салты қалып­таспаған. Бізде егер біреуді қабылдамаса, ол пақырға өмірі кешірім жоқ. Себебі, біз қоғамдық сананың орташа деңгейімен ғана санасуға дағ­ды­ланғанбыз. Ал, шығарма­шы­лық дегеніміз орташа деңгейге көнбейтін нәрсе». Міне, осылай…
Адалына көшсек, журналист Күлпара Жұмағалидың Өтежанмен сұхбат жүргізуі көңіл сүйсінерлік. Оның сауалдарының сыңайы мынадай болып келеді:
– Сіз сөз өнерінің ірі өкілісіз. Сіздіңше, көркем әдебиет неден туады?
– Мен сөз өнерінің ірі өкілі емеспін. Сөз өнерінің шеберлері – өлген адамдар. Егер Әуезов қазір осы арада отырса, ол сөз өне­рінің өкілі емес, Сәбит Мұқановтың жауы немесе Д. Қонаевтың құдасы болар еді…
Осылайша кете барады. Тереңнен толғай, бас-көзге қарамай, «сөз қамшы­сымен», оңды-солды осып өтетін Өтекеңнен әдеттегі тігісі жатқызылған «оңды» пікір күту мүмкін емес. Ол кісімен сөз таластырып та барқадар таба алмайсың. Абай айтпақшы, «улы сия, ащы тіл – не жазып кетсе, жайы сол…». Себебі, сонау ықылым замандардан бергі әлемдік ілім-білімді кітап мұхитының тереңінен сүзіп жүріп бойына сіңіріп алған, атағынан гөрі шатағы көп шайырдың шыншыл да тосын тұжырымдары ойыңды ойран, ақылыңды айран қылады. Адам ойына келмейтін қилы қисындарымен қол-аяғың­ды байлап-матап тастайды. Шынды­ғында, «біртүрлі адам…». Кейбір сөздері құлағыңа түрпідей тиеді: – Ақынға қоғам сусамайды. Гректің ұлы ақыны Гомер болса, – дейді ол, – оның өзі өлгеннен кейін сөзі 1000 жылдан соң жазылып алынды. Ал, Жамбыл: Ленин, Сталин, Ворошилов, Калинин, тағы сол сияқ­тыларды жырлау арқылы қоғамға қажет болды. Қазіргі қоғамда Жамбылға қызмет жоқ. Жаңа Жамбыл болса, оны ешкім қызметке алмайды. Өйткені, уақыт өтіп кеткен…
Міне, тап осылай деген! Осыған дейінгі қалыптасып қойған түсінігіңнен түңілдіріп тынды емес пе? Қайбірде Өтекеңнің осындай қыңырлығы, қиянпұрыстығы, тіліп айтамын деп, тізгініне ие бола алмай қалатыны өлеңдегі бағына, өмірдегі сорына айналып кетпеді ме екен деп те ойға шомасың…
Бұл сұхбаттың түйіндер ойы сәтті шыққан.
«Туашақ зерттеуші! Сені Өтежан Нұрғалиев Планетасы күтетіндігін ұмыт­па!».
Енді, міне, ақынның көзі тірі кезінде айтыл­ған ізгі тілек орындалар уақыт келді.
Аталмыш кітапта ақын Ө.Нұрғалиевтің әр жылдардағы толғаныстарының да ойлы оқырманға берері көп. Өз кезінде Ежелгі дүние данышпандарының асыл мұраларын бүгінгі балғын ұрпаққа жеткізіп, көгілдір экран алдында айтқан танымдық-тағылым­дық толғамдарының да орны бөлек. Сократ, Эпикур, Аристотель, Платон, Бэкон, Фирдоуси сынды ғаламдық ғұлама-даныш­пан­дардың өлмес идеяларын, филосо­фиялық, әдеби еңбектерінің мән-мағынасын қазақ балаларына түсінікті де жатық тілмен әңгімелеуі өнеге аларлық әлеуеті зор еңбек.
Абайдың таңдамалы өлеңдері мен монологтарын орыс тіліне аударған Ә.Қо­да­ров туралы: – Әуезханның Абайы, Әуезханды алып шығады. Қазақ тілінде ойлана білуі, ойлы сөйлете білу қазірдің өзінде оны жебірейдің деңгейіне көтеріп отыр, – деп төтесінен қайыратыны қызық…
Ө. Нұрғалиевтің өз естеліктері де терең маз­мұнға толы. Өтекеңнің М.Мақатаев, С.Жү­­нісов, С.Әшімбаев, Б.Соқпақбаев, З.Шү­­кіров. Ө.Қожамұратов сынды замандас қаламгерлер жайында айтқандары олардың ақындық, адамгершілік болмысын боямасыз жеткізеді.
Өтежан аға бір күні менімен әңгіме барысында әйгілі прозашы Бердібек Соқпақбаев та ақын деп қалды. Сондағы өз аузынан жатқа айтқаны – оның «Өлең туралы өлеңі»:Өлеңде мінезі бар жас баланың,
Жылатып алам ба деп жасқанамын.
Өлең – нәзік домбыраның ішегіндей,
Үзіп алсам – үлкені масқараның.
Бұрқырата өлеңді жазып тастап,
Жастық етіп жаныма жастанамын.
– Ал мына абайшылап ағынан жарыл­ғанына құлақ түрші, – деді сәл кекесінмен үн қатып:
Ағайын бек көп,
Ішеміз ептеп,
Оған бір тояр қарын жоқ.
Баяғы қарын бір қарын,
Білмеймін не жоқ, не барын…

Немесе:
Қазағым, ел болудан кеткен елсің,
Түбіңе бір-біріңнің жеткен елсің.
Торғайдың бірлігіндей бірлігің жоқ,
Ақымақ боп жаралған неткен елсің…
Өтекең осымен тәмам дегендей, өз пікірін де қосақтап жіберді. – Көркемдігін қайдам, көздеген нысанасына дөп тигізіп тұрған жоқ па? – деп езу тартты.
Өтежан Нұрғалиевтің баласы – Саят Өтежанұлы Нұрғалиев те дарынды ақын болған. Тағдыр жазуына не шара, әскери борышын өтеп келіп, ҚазПИ-дің филология факультетінде оқып жүрген шағында, 22 жа­сында қыршынынан қиылып кете барған.
Жан дегенде жалғыз ұлының қайғылы қазасы ақын жүрегіне бақиға кетер батпан салмақ түсірді…
Орысша жазатын Саяттың бір топ өлеңдері мен сонеттерін Тәкен Әлімқұлов аударған. Оқып көрелік:
Жаралы жаным жылайды,
Біресе үнсіз өкіред.
Көзінен төгіп ылайды,
Барады семіп көкірек.
Қайратым қайтып бұрынғы,
Жарға ұрып жатқан тасқын жоқ.
Түсімді көріп өңімде,
Жыладым ұзақ еңкілдеп.
Тұрмыстың көрген әлегін,
Қайғысын ұққан байғұстың.
Бұлбұл боп туған жан едім,
Мен енді үнсіз жай құспын…
Осы өлеңнен құсалы жастың қандай күйге түскені аңғарылады. Артында «құлынымдап» қалған әкенің көңілі де, көкірегі де шерлі…
Ақиқаттың ардакүреңі
Көшпендінің ең ақырғы серісін
Өркениет тұра ала ма басқа ұрмай –
Қып-қызыл боп келе жатад,
Терісін
Сыпырып ап қоя берген қасқырдай…
Светқали Нұржан
Ендігі кезекте – Ө.Нұрғалиевтің өзекті тақырыпты қозғаған «Соғыстың соңғы жазы».
Өтекеңнің шамырқанған шабыт шуағына бөлеп отырып жазған эпикалық кесек туындысының астарына үңілу оңайға соқпасы кәміл. Кітап аңдатпасынан аңғарғанымыз: бұл кітап осыдан 30 жыл бұрын, күні кешегі Кеңес өкіметі тұсында әбден паршаланып, 4-5 бөлікке бөлініп, ит-рәсуәсі шығып барып жалғанның жарығына шықса керек… Бұның барша себеп-салдары жайлы алдыңғы кітапқа сын-мақала, ест­е­лік­тері енген, кезінде қоян-қолтық ара­ласқан авторлардың еңбектерінде егжей-тегжейлі айтылады.
Ал, мына жарты мың беттік көлеміне көз тоятын өлең-жырлары, балладалары, шығыстық үлгімен жазылған дастандары сабырмен оқып, санаға тоқуға лайық. Бұл кітапта соғыстың сұрапыл жылдарындағы шалғайда жатқан шағын ауылдың тауқы­метті, тыныс-тіршілігі, сол күндердің куәг­е­­рі жетім қалған алты жасар бозөкпе ба­ланың, кейін­нен ересек тарта бастаған бозбаланың көзімен беріледі. Сюжеті шымыр, бір-бірімен ұштасып отыратын әсерлі оқиғалар тізбегі ортақ желіге құрылған. Әрбір өлең-баллада астарынан бір кездегі балғын шағы соғыс өртінің жалынына шарпылған, жетімдікке мойынсұнған, қилы кезеңге тап болып, қазіргі хал-ахуалы да бүгінгі билік тізгінін ұстаған шен-шекпенділердің, шенеуніктердің «қамқорлығына» тәуелді, жер тағдырын, ел тағдырын ойлаумен түн ұйқысы төрт бөлінетін, егде тартса да, елгезектік танытатын ақынның ішкі толқу-тебіреністері, толғам-түйіндері айқын сезіліп отырады. Аса талантты шығарма­шы­лық адамының ғана табиғатына тән тапқыр теңеу-метафоралар, айшықты ой өрнектер жиі қылаң береді.
Сыншы Сағат Әшімбаев айтқанындай, қазіргі заман ауанына қарай халықтың рухани өмірі құнсызданып бара жатыр… Ал, осы рухани өмірдің ажырамас саласының бірі болуы тиіс көркем әдебиеттен алыстаған сайын адамдар қатыгездене бастайтыны әлмисақтан белгілі. Расында, осылай боларын бағзы қытай кемеңгері Лао Цзы сан ғасыр бұрын болжай білген. Оның үстіне, поэзияны терең түйсініп, айрықша сезіне алатын жандар некен-саяқ кезігеді. Осы орайда Нобель сыйлығының лауреаты Иосиф Бродскийдің поэзия туралы кездесуде жер тұрғындарының небары 2% ғана поэзияға құлық танытып оқиды, көңіліне тоқиды, жадында сақтай алады деген пікірі еске түседі.
Бүгінде халықтың ауылдық жерден қалаға ағылуы, тіршілік қамымен өндіріс орталықтарына шоғырлануы, урбанизацияға бет бұру үрдісі жүріп жатыр. Ал, Алматы сынды алып шаһар, мегаполис атанып та үлгерді. Бұның бәрі қалың жұрттың белгілі бір жердің әлдебір тұрғындарына ғана айналуының басы. Бұның ақыры – ел-жұрттың әзелгі өзіндік бет-бейнесінен, халықтық кейпінен айырылуы. Бұның себеп-салдары кейінгі өскелең ұрпақтың өзінің түп-тамырынан қол үзуге, өз хал­қының тарихын жадынан шығаруға әкеліп соқ­тырады.
Поэзиялық туынды болса, ақын-жырау­лар­дың жадында жатталып қалған ұмы­тылмас уақиғалар, кесек тұлғалар туралы барынша баурап алар мағына-мазмұндық қуатқа толы жыр-дастан, ырғақ-үйлесімге құрылған көркем шежіре-шындық шоғыры­ның тыңдарман, оқырман, көрермен көңіліне шуақ шашуы, эстетикалық әсерге бөлеуі. Жалпы, поэзия – Сұлулық символы. Николай Рерихтің: «Адамзат қанша жерден буыр­қанып-бұрсанып, жауындатып-дауылдат­қаны­мен, оның мінген кемесі түптің түбінде тұмсық тірейтін жері – Сұлулық жағалауы»,–дейтіні де сондықтан.
Адамзат қоғамында поэзия патшалығы салтанат құратын заманның қашан келері әзірге беймәлім…
Өкінішке қарай, поэзия бүгінгі таңда ұлы шайырларының есімі әлемге әйгілі Шығыста да, Батыста да құлдырау кезеңін бастан өткеруде. Батыс жұртшылығы күнделікті қарбаласта жүріп мүлде дерлік өлең оқымайды. Біздің тарапта бұл құбылыс арагі­дік бұқаралық сипатта көрініс та­буының өзі аз да болса, көңілге медет. Бү­гінгі жұртшылық нарық заңдылығына мойынсұнып, ілкемділік, іскерлікке жаппай бет бұрған кезеңде поэзия жасаушы ақын да, өнер адамдары – әнші, сазгер әртіс те, күні батқан кешегі коммунист те: депутат, сенатор, дипломат сынды қоғам қайрат­кер­леріне айналып шыға келеді. Әсілі, осының бәрі уақытша нәрсе екені айдан анық… Бұлар ендігі жерде елге танымал болатыны рас. Бірақ шығармашылық әлеуеті кемелденген, халқы қастер тұтатын айтулы ақын, қарымды қаламгер боларына күмәнім бар…
Тәубесі бар тау асады.
Мұқағалидай поэзия майталманы, Қасымдай қайсарлары, Бауыржан, Қасым, Сағадат, Тоқтар, Талғат сынды жүрек жұтқан батырлары, Өтежандай өзегін жарып өлең өрген ақындары бар ертеңі нұрлы егемен елміз. Әйтсе де құлды: «Бәрекелді!..» өлтіредінің керін келтірмейік. Николай Гумилев «жаныңды толқытпайтын жансыз сөзден «өлік иісі» шығып тұрады» деген. Тек нағыз ақынның жүрекжарды жырлары ғана «өліге» жан бітіріп, тіріні тебіренте алады. Жұртшылықтың көңіліне қуаныш, өміріне жұбаныш сыйлайды.
Кезінде орыс ақыны А.Блок оқырман­дар­ға арнап: – Ақын деген кім? – деп сауал тастап, оған өзі былайша жауап берген екен. – Ол ақ парақты өлеңмен өрнектейтіндіктен ақын атанбайды. Ол өз талантының арқа­сында сөз сарасын іріктеп, үйлесім-ырғаққа келтіреді. Ал, үйлесімділік-үндестік астан-кестеңі шығып жатқан Ғарыш кеңістігіндегі хаосты ретке келтіреді, – деп. Асқақ естілетін ақындық тұжырым, әрине. Дегенмен, бұған да ден қоюға болады.
Ал, ХХ ғасырдың орта шені мен ХХІ ғасырдың басында өмір сүріп, қазақ поэзиясына тың тыныс, өзгеше өріс әкелген Ө.Нұрғалиев те ақын деген атына заты лайық, алған бағытынан тайқуды білмеген, әдебиет сынды мәңгілік майданның жан­кешті саңлақ сарбаздарының бірі еді.
Өжет мінезді Өтежан қара басының қамынан гөрі, халқының қайғы-мұңына көбірек алаң болды. Ол кәдуілгі пенде ретінде әлдекімнің бойынан аярлық пен көлгірсу, келеңсіздік пен кещелік нышанын байқаған сәтте-ақ қаны басына тебетін тым кірпияз кісі болып көрінетін. Ал, біздер үшін жаны жайсаң, пиғылы пәк данагөй аға еді. Ақын ретінде жазып бітірген жырлары жарық көрмей, жылдар бойы темір сандығында «сүрленіп» жатып қалғанына жаны күйзелетін тұрлаусыз тағдырлы тұлға еді. Ақыры, іштегі отты толқындары сыртқа тепкен жарылмаған жанартауға айналған күйінде бұл фәниден баз кешті…
Енді, міне, артында қалған ұрпақ­та­рының арқасында бейне бір айсбергтей асыл мұрасының бір ғана бөлігі – қос кі­табы, болашақ оқырманының рухани азығы зарықтырып барып қолымызға тиді. Жылдар бойы үнсіз қалған Жанартау жарылды деген осы! Енді оның алапат дүм­пуіне, әдебиет әлемінен алыстап бара жатқан қалың жұртшылық құлақ түрері кәміл.
Ө.Нұрғалиевтің толықтырылып, тұ­тастай жарық көрген «Соғыстың соңғы жа­зы» кітабымен қайта қауышқанда бай­қалған бір ерекшелік – кез келген өлең-балладасы бірден баурап әкетеді. Тіпті, ондағы оқиғаның өзімен араласып кете барасың. Және өлең авторы да өз ойынан үнемі хабар беріп отырады:
Шындық бірақ обалыңа қарамас,
Обал ғой деп жалған айту жарамас.
Алдыменен Шындық бұрын өледі,
Өтірікпен қона қалса аралас.
Ақынның тағы бір тапқырлығы, оқиғалы өлеңге кірісер алдында хикая не жайында екенін өлеңнің екі жолымен немесе жалғыз шумақпен, кейде оны керекті тұста қайталау арқылы жеткізіп, жетелеп отырады:
Талай жерде бүлдіргенім есімде,
Талай жерде күлдіргенім есімде.
(«Жан баспаған арал»)

Ерді көрдім талай досын сақтаған,
Елді көрдім ердің атын сақтаған.
(«Жарақаты жоқ адам»)

Жас кезінде-ақ жалақ болды Тәжайық,
Жас кезінде-ақ салақ болды Тәжайық.
(«Тәжайықтың даласы»)

Адамзаттың ғұмыры – өлең, ғұмыры – ән,
Оралмайды өткен күндер – зымыран.
Сөйлетеді отыз жеті жыл бұрын,
Таңдайымда қалып қойған қымыран…
Біздің мақсат – мұхит ойлы таланттың көкірегін жарып шыққан кемел туындыла­рының мән-мазмұнын, құрылым-комп­о­зиция­сын, көркемдік шешімін, мүлт кеткен тұстарын талдап-таразылауды көздемейді. Өйткені, бұл бір мақала көлеміне сыймайды. Бұл алдағы уақыттарда қолға алатын зерт­теуші-ғалымдардың кәсіби (адами) парызы. Сондықтан, ақын оқырмандарына ой салу үшін аталмыш кітаптан алынған бірқатар мысалдармен ғана шектелмекпіз.
Ө.Нұрғалиев өмір көріністеріне өлең көзімен үңілген сәттерде бұларды бейне бір рентген аппараты көмегімен көз алдыңа әкелгендей жан-жүрегіңе жақындата түседі:
Мен – ақымақ, қоян менен ақымақ,
Екі арамыз қол созымнан жақын-ақ.
Көзін көріп қалғандаймын байғұстың,
Шығып кеткен ұясынан шатынап…

Батқан күннің қанға батқан тарағы,
Бұлттың қалың түбіт шашын тарады.
«Итке берме, ойбай!» – деген Көшердің
Құлағымды даусы жарып барады.
(«Қоян»).
Бұл тұста өз достарымен бірге ит қосып, қоян қуған баланың кеудесінде жаны бар мақұлыққа деген аяныш сезімінің оянуы суреттеледі. Соңғы шумақта батып бара жатқан күннің сөзбен салынған суреті бар. Ал, «Қалқа туралы аңызда» сол тұстағы түкірігі жерге түспес томырық-топас Тәжібайдың үй төбесінде тұрған жесір келіншек Қалқа сұлуға жұрт алдында мылтық кезеп қорқытпақ болған сәттердің әсерін дауыссыз дыбыстарды жиілету – аллитерациялық әдеби тәсіл арқылы күшейте түседі:

Қоян іздеп құлақ түрген тазыдай,
Қан іздеген қансонарда қажымай,
Қолда мылтық, қара мұртын ширатып,
Қарап қапты аң көргендей… Тәжібай…