Журналистерді оқыту-оқытпау мәселесі бұған дейін де бір рет көтерілген еді. «МедиаАльянс» қоғамдық бірлестігінің тең құрылтайшысы Арман Шораев мырзаның: «Журналистика саласы – депрессияда. Кәсіби білікті мамандар жоқтың қасы. ҚазҰУ-дан басқа университеттерде Журналистика факультеттерін жабу керек. Басқалары талабы, дарыны жоқ мамандарды шығарып жатыр. Тек ҚазҰУ-дан шыққан санаулы азаматтарды ғана мықты журналист деп айтуға болады, қалғаны мұғалім, оқытушы бола алады», – деген сөзі біраз әлеуметтік желіні шулатқан еді. Шораев білікті заңгердің де сол салада жазатын мықты журналист бола алатынын айтқан. «Білім және ғылым министрлігі лицензияны оңды-солды шашып жатыр. Ол жерде сыбайлас жемқорлық та жоқ емес» деген әріптесіміздің бұл пікірін қолдағандар да, қолдамағандар да көп болды.
Шораевтың пікірі Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиевтің де көкейіне дөп тиген секілді. Министр: «Журналистиканы 4 жыл оқытудың қажеті жоқ дейтіндермен келісетін шығармын. Меніңше, ең бірінші кезекте өзің жазатын саланың маманы болуға тиіссің. Егер сен медицина туралы жазатын болсаң, онда дәрігер болғаның, экономиканы жазсаң – экономист, банкир, одан кейін журналист болғаның жақсы», – дейді. Бұдан бөлек министрлік екінші мамандығың журналистика болатын жүйе енгізбек. «Біз бәрін ескердік, ендігі іс жоғары оқу орындарына қалып отыр. Олар пәнаралық бағдарлама құруы тиіс. Міне, сол кезде саланы түсінетін, сараптама жасай алатын, жалпы саланың маманы болатын журналистер пайда бола бастайды» дейді министр мырза.
Жақсы-ақ делік. Экономика саласын жазатын журналистің экономиканы шемішкеше шағуы тиіс деген шығар министр. Алайда бұл Журналистика факультетінде оқығандар экономиканы білмейді деген сөз емес. Бұқаралық ақпарат құралдарында қызмет атқаратын кез келген кәсіби маман өз саласын терең меңгереді. Олардың әрқайсысы экономикаға, әлеуметке, саяси журналистикаға бағыт ұстайды. Сол саланың жілігін шағып, майын ішеді. Ол үшін экономика факультетін бітіруі, не болмаса заңгер болуы шарт емес. Бастысы, білікті маманның қабілет-қарымы, білімі жеткілікті болса жетеді деген пікір айтушылар да бар. Дегенмен салалық журналистиканы дамыту қажет делік. Ол үшін талапкер қай мамандықты таңдағаны жөн. Экономика факультетін бітірген маманның коммуникация саласын меңгергені дұрыс па, әлде журналистика факультетін бітірген маманның экономиканы игергені дұрыс па?
Белгілі журналист, «Мінбер» журналистерді қолдау орталығының жетекшісі Есенгүл Кәпқызы: «Министрдің салалық журналистерді дайындау керек деген пікіріне келісемін. Қазір әмбебап журналистер көп, алайда бір салаға маманданған, сол саланың майын ішкен, сарапшысы деңгейіне көтерілетін журналистер өте аз. Қазақ ақпарат құралдарында сауатты саяси талдаулар, экономиканы қарапайым әрі түсінікті тілмен түсіндіріп беретін адамдар жоқ. Өйткені журналистика факультеттерінде коммуникацияның теориялары, журналистиканы тереңдетіп оқыту басым да, белгілі бір салаларға бағыттау мәселелері ақсап жатады. Оны оқытуды мақсат еткен күннің өзінде сол саланы меңгерген журналистер аз. Сол себепті, журналистиканы өзге пәндерді үйрететін мамандықтарға элективті курс ретінде кіргізу туралы пікірмен келісемін. Ал журналистік білім беруді 2,5 жылға қысқарту дұрыс емес. Өйткені медиа теориялары, коммуникацияның әдіс-тәсілдері, медиасоциология мен саяси коммуникация секілді білімді игеріп шықпайынша, журналист болу қиын. Сосын, дуальды білім беру мәселесі – қазақстандық журналистиканың ақсап жатқан тұсы. Дуальды білім беру деген сөз – теория мен практиканы ұштастыру. Біз бұл мәселені айтып келе жатқалы біраз уақыт болды, алайда шын мәнісінде практикалық білім жағы көмескілеу. Сол үшін болашақ журналист 2,5 жылын теорияға бөліп, қалған уақытын тәжірибеге арнаса, дұрыс болар еді. Биыл СДУ «Журналистика» мектебі Алматы телеарнасымен бірге журналистер дайындау туралы меморандумға қол қойды. Бұл меморандум бойынша, біздегі сабақтардың телеарнаға қатыстыларын Алматы телеарнасының мамандары үйретеді. Яғни, студенттер теориямен ғана қанағаттанбайды, сонымен қатар тәжірибені де алып шықпақ. Болашақта бүкіл оқу орындарына қойылатын талап осындай болады. Министр осыны меңзесе керек», – дейді.
Небір дүлдүлдер түлеп ұшқан ҚазҰУ-дың Журналистика факультетінің орны бөлек. Қазақ баспасөзінің нағыз жауынгерлерін даярлап шығарған оқу ордасы министрдің айтқан пікіріне қалай қарайды?
ҚазҰУ-дың Баспасөз және Электронды БАҚ кафедрасының меңгерушісі Гүлмира Сұлтанбаева: «Ақпарат және коммуникациялар министрлігі мен Білім және ғылым министрлігінің журналистикадағы білім беру, еліміздегі медиа білім саласы туралы мәселе көтеріп, кездесу өткізуі – журналист мамандарын даярлауға жасалған бетбұрыс. Елімізде журналистер дайындайтын 29 кафедра бар. Екі ведомстволық министрлік осы кафедралардың басын қосып, басты-басты бірнеше мәселені талқыға салды. Оның ішінде қыркүйек айында қабылданатын Білім беру заңына байланысты да сөз қозғалды. Кездесуде қозғалған мәселелені бірі – салалық журналистика. Яғни, салалық журналистиканы дамыту. Министрдің айтқан 2,5 жыл даярлау керек дегені оқыту бағдарламасын қысқарту деген сөз емес. 2,5 жыл негізгі журналистік пәндерді оқытып, одан ары қарай салалық пәндерге бет бұру. Медицина, IT, экономика және тағы басқа салаларды меңгеруі. Әлем университеттерінде мұндай дамыту үрдістері бар. Мұндай артықшылықты ҚазҰУ-да қолданысқа енгізіп отыр. Біздің университет әлем университеттерінің қатарында 226-орында тұр. Бұл – топ университтерінің көрсеткіші. Болон үдерісіндегі жоғары оқу орындарының оқыту бағдарламалары үш деңгейде оқытылады. ҚазҰУ-да осы бағдарлама негізінде білім беруде. Мамандық ретінде 2,5 жыл оқытып, ары қарай 8 жылға дейін тереңдету қажет деген ұсыныс айтылды. Яғни, оқу мерзімі қысқармайды. Жалпы, министрдің айтқысы келген ойы – салалық журналистиканы дамыту. Бұл – ұсыныс қана. Журналистика төрт жыл оқытыла береді. Журналистика кафедраларына қойылатын басты талап та осы. Цифрлы технология күннен күнге қарыштап дамып барады. Келешекте журналистикаға қатысты түрлі салалық мамандықтар өзгеріске ұшырап, медианың архитектурасы деген салалар пайда болады екен. Сондықтан да бұл – нарықтың талабы. Соңғы кездері дуальды білім беру үрдістері ұсынылып жүр. Бұл үрдісті өзім онша қолдамаймын. Себебі, дуальды білім беру – мүмкіндігі шектеулі жандарға ұсынылатын жүйе. Біз қазір өз аудиториямызға қашықтықтан білім беру бағдарламасын ұсынып отырмыз. Бұл журналистикада жұмыс істеп жүрген немесе коммуникация саласын меңгерген менеджерлердің екінші білімді меңгеруіне жол ашады. Ол интернет арқылы жүзеге асады. Бұл жоба арқылы азамат өз білімін толықтыра алады. Үкіметтік емес ұйымдардың ұсынатын арнайы курстары бар. Мұның бәрі академиялық негізге балама білім беру жолдары. Академиялық білім беру – толыққанды кадр дайындау деген сөз. Елімізде 29 кафедра бар дейміз. Талапкерлер ең жақсы бағдарламаны игерсек деп өздері таңдайды. Оны нарықтағы позициясына, рейтингіне қарап бағалайды. Жалпы, ҚазҰУ-дың Журналистика факультеті үш деңгейдегі білім беру жүйесі бойынша көш басында тұр», – дейді.
Мәжіліс депутаты, белгілі публицист Дархан Мыңбайдың қазақ журналистикасы туралы: «Өткен ғасырдың 70-80 жылдарында баспасөзге лег-легімен келген мықты қаламгерлер болды. Ол кезде бүгінгідей техниканың керемет жетістіктерін пайдалану мүмкіндіктері болмағанымен, олардың зерттеулері барынша терең әрі тиянақты еді. Оған ең бастысы, кәсіби білімінің тереңдігі, біліктілігі, бай тәжірибелері ықпал етсе керек. Журналист өз дәуіріне үн қоспаса, қоғамның толғақты мәселелерін жазбаса, ол – жай немқұрайлылық қана емес, өз кәсіби мамандығына жасаған опасыздығы. 80-жылдардың аяғында журналистика идеологияның қаруы болды. Журналистер шын мәнінде көрінбейтін майданның алғы шебінде жүріп, қазақтың руханиятын сыртқы күштердің ықпалынан қорғады», – деген екен. Расында, қазақ баспасөзі жауынгер жанрға айналды. Қазақ баспасөзінде қызмет атқарған мықты қаламгерлеріміздің әрқайсысы – бір-бір мектеп. Олардың көпшілігі – Журналистика факультетінің түлегі. Тауман Амандосов, Темірбек Қожакеев сияқты алыптардың шәкірттері. Олар қазақ руханиятын өркендетіп қойған жоқ, салалық журналистиканы да дамытты. Демек, олар өз кәсібінің адал жауынгерлері болды.
Расымен, салалық журналистиканы дамытқан абзал. Бірақ ол Журналистика факультетін жабу деген сөз емес. Демек, арбаны сындырмай, өгізді де өлтірмеудің жолы – білікті ұстаздардан дәріс алу. Білікті маманнан білімді кадр шығады. Ол үшін оқытушы мамандардың біліктілігін жетілдіру мәселесі де қолға алынғаны жөн.
Гүлзина БЕКТАС
www.aikyn.kz
Парақшамызға жазылыңыз
